Câu chuyện phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ trong nước đã được đề cập cách đây tới cả hai thập kỷ. Thế nhưng, tình hình phát triển của ngành công nghiệp này vẫn chưa mấy khả quan. Nguyên nhân thì có nhiều, nhưng một trong những nguyên nhân chính là Nhà nước chưa có những chính sách thực sự tốt để khuyến khích, hỗ trợ doanh nghiệp tham gia hoạt động trong lĩnh vực này. Việc ra đời nghị định về công nghiệp hỗ trợ hy vọng sẽ tạo hành lang pháp lý đủ rộng để ngành này phát triển trong thời gian tới.

Tăng sử dụng máy móc thiết bị trong nước

Theo Thứ trưởng Bộ Công Thương Hồ Thị Kim Thoa, so với 5 năm trước, hiện các doanh nghiệp đã nâng cao tỷ lệ sử dụng máy móc, thiết bị, vật tư, nguyên liệu trong nước, góp phần giảm chi phí sản xuất, kinh doanh, mang lại hiệu quả đầu tư cho các dự án. Danh mục các máy móc, thiết bị, vật tư, nguyên liệu trong nước đã sản xuất được (do Bộ Công Thương ban hành) từ 95 sản phẩm và nhóm sản phẩm ban đầu nay đã tăng lên con số 215. Việc gia tăng sản xuất, sử dụng máy móc thiết bị sản xuất trong nước đã góp phần giảm nhập siêu, tăng khả năng cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam. Cụ thể, tỷ lệ nhập siêu trên tổng kim ngạch xuất khẩu đã giảm dần qua các năm, từ mức 17,47% năm 2010 giảm còn 10,16% năm 2011. Riêng trong 6 tháng đầu năm 2015, trong bối cảnh hoạt động xuất nhập khẩu gặp nhiều khó khăn, ngành công nghiệp chế biến, chế tạo vẫn đạt mức tăng trưởng mạnh với chỉ số sản xuất công nghiệp tăng 9,6% so với cùng kỳ năm trước.

Cộng đồng doanh nghiệp cũng thừa nhận việc sử dụng nguyên vật liệu, sản phẩm, hàng hóa, máy móc, thiết bị sản xuất trong nước đã có chuyển biến tích cực, song vẫn tồn tại nhiều vấn đề, đặc biệt là năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp còn hạn chế.

Theo ông Đinh Văn Thành, Tổng giám đốc Công ty Cơ nhiệt điện lạnh Bách Khoa (Polyco), các doanh nghiệp cơ khí chế tạo thiết bị toàn bộ ngành đồ uống hầu hết có quy mô nhỏ và vừa, không cạnh tranh được với những nhà thầu nước ngoài trong các dự án đấu thầu quốc tế. Ngoài nguyên nhân do chất lượng, kiểu dáng, mẫu mã của sản phẩm, hàng hóa trong nước còn chưa phong phú nên chưa đáp ứng những yêu cầu của chủ đầu tư, thì tại Việt Nam vẫn thiếu hàng rào kỹ thuật, chính sách hỗ trợ chi phí chuyển giao công nghệ cũng như các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất máy móc, thiết bị trong nước. Vì vậy, các nhà sản xuất, cung ứng nội địa tuy có chính sách ưu tiên, nhưng vẫn đối mặt với những thách thức về huy động vốn, chịu sự cạnh tranh quyết liệt trên thị trường…

Vẫn loay hoay công nghiệp hỗ trợ

Trong số các ngành sản xuất nội địa, công nghiệp hỗ trợ được đặc biệt quan tâm. Gần đây, hàng loạt chương trình hỗ trợ phát triển ngành công nghiệp này được Chính phủ triển khai trên phạm vi cả nước nhằm chuẩn bị cho hội nhập. Thế nhưng, câu chuyện nhà sản xuất của ngành công nghiệp hỗ trợ Việt Nam khó chen chân được vào chuỗi cung ứng của các nhà sản xuất lớn đang có mặt tại Việt Nam như Samsung, Intel… vẫn đang tiếp diễn.

Thông tin từ Samsung cho biết, đến nay mới chỉ có 4 doanh nghiệp Việt Nam ký được hợp đồng bán hàng trực tiếp cho Samsung Electronics và 28 nhà cung cấp linh kiện khác vừa trở thành nhà cung cấp cho Samsung sau khi vượt qua vòng tuyển chọn gắt gao.

Chỉ ít ngày sau khi khởi công xây dựng Khu phức hợp điện tử Samsung tại Khu công nghệ cao TP.HCM, Samsung đã có văn bản đề nghị được hỗ trợ tìm các nhà cung cấp nội địa, tập trung vào một số ngành như cơ khí, điện, lắp ráp BCP, vật liệu phụ, nguyên liệu thô… Các ngành chức năng TP.HCM cũng rốt ráo vào cuộc. Sở Công Thương TP.HCM đã gặp gỡ các doanh nghiệp trong và ngoài nước hoạt động trong các ngành mà Samsung đề nghị, tham mưu với UBND TP.HCM về cơ chế, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp trong nước có đủ điều kiện trở thành nhà cung ứng cho Samsung.

Nhiều doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ trên địa bàn TP.HCM cho biết, con đường trở thành nhà cung ứng cho Samsung đòi hỏi doanh nghiệp phải đi qua rất nhiều khâu, không chỉ phụ thuộc vào Samsung mà còn phụ thuộc vào những đối tác của tập đoàn này đến từ Hàn Quốc, Trung Quốc. Samsung luôn khẳng định muốn tăng tỷ lệ nội địa hóa trong sản xuất, nhưng gặp khó khăn do doanh nghiệp hỗ trợ của Việt Nam không đáp ứng được nhu cầu. Thế nhưng về phía Việt Nam, các doanh nghiệp cho biết, đang tồn tại một thực tế khác. Doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ không ngại bỏ vốn đầu tư mà có phần do phía Samsung không có cam kết cụ thể nên doanh nghiệp không dám đầu tư.

Lãnh đạo một doanh nghiệp cao su – nhựa tại TP.HCM cho biết, Samsung và một số doanh nghiệp Hàn Quốc khác chủ yếu sử dụng sản phẩm công nghiệp hỗ trợ của doanh nghiệp nước họ, đặt hàng doanh nghiệp Việt Nam sản xuất kiểu… chiếu lệ mà không có một cam kết hay ràng buộc gì.

“Samsung yêu cầu sản phẩm công nghiệp hỗ trợ Việt Nam phải có chất lượng tương đương, giá bán bằng với giá của các nhà cung ứng đang cung cấp hàng cho họ, nhưng lại không cam kết gì về hướng hợp tác lâu dài. Nếu chúng tôi đầu tư máy móc thiết bị để sản xuất hàng theo yêu cầu, nhưng Samsung chỉ đặt hàng một đợt, sau đó cắt hợp đồng hoặc không sản xuất sản phẩm sử dụng linh kiện đó nữa thì chúng tôi biết làm sao”, lãnh đạo doanh nghiệp nhựa – cao su bộc bạch.

Theo ông Huỳnh Đắc Thắng, Phó vụ trưởng Vụ Kế hoạch, Bộ Công Thương, bản thân doanh nghiệp cần nhận thức mình là nhân tố cốt lõi trong hội nhập kinh tế quốc tế, từ đó không ngừng nâng cao chất lượng, đa dạng sản phẩm, giá cả cạnh tranh.

Theo báo Diễn đàn doanh nghiệp